Homiletische hulplijnen 66, 2017

Homiletische hulplijnen 66
Luisterbereidheid

René van Dammen, 13 maart dit jaar overleden, was vooral bekend als de kijkcijferexpert van de npo. Hij wist wie waar naar keek: kattenhouders, wijndrinkers, voetballiefhebbers. Hij wist ook wat fnuikend is voor de kijkdichtheid: alles wat op een afscheid lijkt. Dus geen auto uit beeld laten rijden, geen wuivende mensen (het programma ‘Blauw Bloed’), niet iets wat ook maar enigszins op een aftiteling lijkt, # bijvoorbeeld. Geen talkshows waarin de presentator zegt: ‘Om af te ronden nog een laatste vraag …’ Het woord ‘afronden’ leidt tot wegzappen. ‘Nog een laatste vraag’ idem dito.
De mis biedt geen mogelijkheid om over te schakelen naar een andere zender, maar kent ook vele mentale wegzapmomenten, het concentratieniveau daalt.

Laat de predikant het zijn hoorders niet nodeloos moeilijk maken door bijvoorbeeld verontschuldigingen aan te dragen: ‘Eigenlijk had ik … maar …’ Zijn gehoor voelt zich bekocht. Had de predikant niet wat meer moeite kunnen doen om zijn voornemen te doen slagen? Nu zitten we allemaal met een kater. De meeste verontschuldigingen en alle keren dat we het woord ‘eigenlijk’ in de mond nemen, zijn funest voor de luisterbereidheid. Ze dienen nergens toe. Ze dragen overbodige informatie aan die contraproductief is. ‘Eigenlijk had ik u een filmpje van x willen laten zien…’ Doe het! Of doe het niet! Maar kom niet met beste bedoelingen die niet bewaarheid worden.

Of de afscheidsretorica: ‘tenslotte’, ‘om af te ronden’, ‘een laatste opmerking’. Het zijn signalen die de hoorder op de stand zetten van: we gaan nu weer iets anders doen. Ik pak alvast het gezangboek of trek mijn portemonnee want straks komt de collecte.
Dat geldt ook voor de zogenaamde ‘refreinen’. Veel predikanten beschikken over een beperkt arsenaal aan afsluitende moves: de manier waarop je er een eind aan breit. Soms zijn wij er ons nauwelijks bewust van: telkens dezelfde slotzinnen, vergelijkbare wendingen, soortgelijke hoopvolle gedachten. Signalen te over dat de predikant inmiddels het slot van zijn preek heeft ingezet, alleen al de melodie van de woorden laat het horen. Zijn gehoor heeft het al lang in de gaten, de organist is weer rechtop gaan zitten: nog vier zinnen en hij zet het orgelspel in.

Wie uit het hoofd preekt, moet vooral het einde goed geprepareerd hebben: daar gaat het naar toe, dat het klinkt als een klok! De conclusie zal minstens moeten verrassen, de samenvatting van het voorgaande, maar met een twist.
Daarom is het zo belangrijk dat predikanten romans lezen, de laatste novelle van Tommy Wieringa, de eerste bundel van Joost Baars. Niet alleen de podiumkunsten, waartoe ik de preek reken , maar ook dichters en romanciers immers bezinnen zich uitputtend op de openingszin, het laatste woord. Er is valt nog veel te leren. De laatste zin van Caesarion, ook van Tommy Wieringa, luidt: ‘En alles begon.’

Literatuur
Len Borgdorff, ‘En alles begon, Caesarion herlezen’, in: literair tijdschrift Liter 85, maart 2017, 10-12.

Klaas Touwen