Homiletische hulplijnen 58, 2016

Homiletische hulplijnen 58
Slechte preken schrijven

Preken zijn niet per se prekerig: het moraaltje bij een verhaaltje. Of onvermijdelijk slechte literatuur, want cliché. Ja, predikanten schreven domineespoëzie maar ook de beste dichtregels ever van de Nederlandse letteren: ‘De moerbeitoppen ruischten;’ / God ging voorbij; / Neen, niet voorbij, hij toefde; / Hij wist wat ik behoefde, / En sprak tot mij… (Nicolaas Beets).
De preek is van een verdacht genre. Niettemin: preken schrijven is een literair werk dat talent vergt en bedrevenheid. Zoals een pianist zijn toonladders en etudes speelt, zo moet een predikant veel oefenen en afkijken. De eigenlijke preek is weliswaar de preek zoals die gehouden wordt, uitgesproken, gecommuniceerd, ter harte genomen. Maar aan die orale preek ligt schrift ten grondslag: de heilige Schrift, jawel, maar ook schrijfwerk. Broeden op: hoe wil dit gezegd zijn? Nadenken over formuleringen en zinswendingen. Flux de bouche welt op uit pennenoefeningen.

Ellen Deckwitz bracht dit jaar in De Schrijfbibliotheek een schrijfgids uit: Zo word je een geweldige dichter, met, tussen de hoofdstukken verspreid, prikkelende aansporingen: ‘Aan de slag’. Bijvoorbeeld deze: ‘Laten we meteen de daad bij het woord voegen. Pak nú een kookwekker en schrijft vijf minuten… Stop niet met schrijven omdat je denkt dat je alleen maar vreemde dingen op papier zet. ‘To write something brilliant, you must risk to make a fool of yourself’… Door deze oefening verander je van iemand die wíl schrijven in iemand die schríjft. Gefeliciteerd’ (blz. 36).

Van haar aanwijzingen neem ik er twee over: oefeningen die leiden tot bar slechte preken! Onder het hoofdstuk ‘Wantrouw denkwerk’ staat deze ‘Aan de slag’: ‘Bedenk een thema – hoe algemener, hoe beter – bijvoorbeeld Liefde, of Oorlog. Grote thema’s als de Dood of Verdriet zijn ook heel geschikt. Schrijf het woord op een stuk papier en schrijf de grootste clichés omtrent dit thema erbij. Denk daarbij aan de volgende zaken:
1. Wat is de meest clichématige uitspraak of uitdrukking met betrekking tot dit onderwerp?
2. Welke dieren, kleuren, voorwerpen of geuren staan in het algemeen symbool voor dit onderwerp?
3. Als je naar een B-film zou kijken met dit thema, hoe zou die film er dan op z’n minst clichématig uitzien?’

Onder het hoofdstuk ‘Ontspannen’ geeft Deckwitz deze tip: ‘Ga ‘slecht schrijven’. Liefst zo tenenkrommend mogelijk! Dat kan heel veel schrijflol opleveren en de schrijfangst verminderen.’

Leren preken kan niet zonder zulke ‘schrijflol’, of om het meer theologisch te zeggen: ‘schrijfgein’. Want het is wel nodig maar niet voldoende om persoonlijk geraakt te zijn door wat in de Schrift aan de orde is. Je moet ook plezier hebben aan het schrijfproces. Dat kan door te oefenen, door vondsten te noteren, door broddellapjes aan te leggen, zoals meisjes vroeger bij hun nuttige handwerken een lapje hadden om steken en borduursels op uit te proberen.

De twee oefeningen die ik bij Deckwitz heb uitgekozen, zetten een vrije ruimte uit: zo moet het niet. Je maait je het clichégras voor de voeten weg. Met een boosaardig genoegen zet je de pennen van een foute preek op. Het is Spielerei en onbelast: dit gaat nergens over. Maar je doet er wel schrijfplezier aan op.
Ondertussen laat de zeis daar voor je voeten heus wel iets staan: een onooglijk kruidje dat, vrijgemaakt van clichéwoeker, nu pas je aandacht wekt. Je wordt je bewust van andere stilistische mogelijkheden en vergroot je schrijfrepertoire.

De oefeningen van Deckwitz die ik voor deze column heb uitgekozen, verleiden de predikant tot het maken van slechte preken. Althans om uit te proberen en daarmee aan vrijheid te winnen. Het merendeel van wat zij te berde brengt, zoekt die omweg niet en wil rechtstreeks bijdragen aan sterke gedichten, of in de homiletiek: aan meer pijlen op onze boog. Aan de slag!

Ellen Deckwitz, Zo word je een geweldige dichter, Antwerpen/Amsterdam 2015

Klaas Touwen