Palmpasen of passiezondag, A-jaar, 13-4-2014

13 april 2014
Palm- of Passiezondag

Lezingen: Mat. 21,1-11; Jes. 50,4-7; Ps. 22; Fil. 2,6-11; Mat. 26,14(27,11-54)-27,66 (A-jaar)

Inleiding

Matteüs
De Evangelielezing bij het gedenken van de intocht in Jeruzalem is zoveel als de fundering voor het gebruik van de palmprocessie die volgt op de palmwijding. Het verhaal volgens Matteüs vertoont en paar bijzondere trekken, als je het vergelijkt met de verhalen van de andere evangelisten. Matteüs heeft het verhaal van Marcus bekort en verlengd. Weggelaten heeft hij de discussie met de inwoners – bij Lucas de ‘eigenaars’ – over het meenemen van het ezelsveulen. Toegevoegd heeft hij een zogenoemd vervullingscitaat. Het is een combinatie van Jesaja 62,11 en Zacharia 9,9. Hiermee geeft onze evangelist aan dat hij het gebeuren zie als vervulling van een belofte die door profeten gedaan is. Opmerkelijk is dat het Evangelie volgens Johannes deze opmerking ook heeft in 12,16, maar hier wordt tegelijk gezegd dat dit aan de leerlingen van Jezus pas duidelijk werd na diens verheerlijking.

Bij de invoeging van het citaat uit Zacharia is het parallelisme in die tekst aan de auteur kennelijk ontgaan. Hier ligt de oorzaak waarom het Matteüsevangelie spreekt over een ezelin én een veulen. Taalkundig gaat het om een explicativum. Dus niet ‘en een veulen’ maar ‘namelijk een veulen’.Waar het de evangelist om gaat is de zachtmoedigheid die spreekt uit het rijden op een ezel. Rijden op een paard is strijdvaardig, agressief. Met een ezel als rijdier strookt ook de zachtmoedigheid die Jezus predikt in de Bergrede (Mat. 5,5) en in zijn beroemde dankgebed (Mat. 11,29) waarin hij zichzelf zachtmoedig en eenvoudig van hart noemt.
Aan het slot voegt Matteüs nog toe dat de hele stad in opschudding is. Er wordt een woord gebruikt dat ook voor aardbevingen gebruikt wordt. En de menigte roept Jezus tot profeet uit. Matteüs geeft de indruk dat de menigte hiermee de vervulling ziet van Deuteronomium 18,18 waar Mozes een opvolger van zijn kaliber belooft. Maar hij besteedt er geen citaat aan, laat staan een vervullingscitaat.

Voor de Eucharistieviering is uiteraard het lijdensverhaal volgens Matteüs dominant. In dit perspectief zijn de andere Bijbelteksten als lezingen gekozen. De lezing uit het Eerste Testament is een deel van het derde Lied van de Ebed JHWH, de dienaar des Heren, die trouw naar het woord van de Heer luistert en het verkondigt, ook als het marteling en smaad en schande meebrengt. De trouw van de knecht is gebaseerd op de trouw van JHWH waar hij onvoorwaardelijk in gelooft.
Dat kun je ook van Jezus zeggen. Sterker nog, met de woorden van de profeet Jesaja, en met name de vier liederen van de dienaar des Heren, heeft de kring van de leerlingen in Jeruzalem het lijden en sterven van Jezus leren zien. En doorzien en verstaan als een presentie van God en niet als een absentie.

Psalm 22
Psalm 22 levert de beelden om in te leven wat voor smaad en beschimping Jezus ten deel is gevallen, al hangend aan het kruis. En de tegelijk ook de beelden van de sfeer erom heen, de dobbelende soldaten om zijn kleren te verloten (Ps. 22,19) met de omstanders die hem hoofdschuddend bespotten: ‘Hij heeft vertrouwd op God, laat die hem dan redden’ (Ps. 22,8v). En natuurlijk het begin van deze psalm: ‘Mijn God, mijn God, waarom hebt u mij verlaten?’ (Ps. 22,2), het gebed waaruit blijkt dat Jezus als de gekruisigde zijn vertrouwen in God níet opzegt. Dit begin van Psalm 22 wordt echter vandaag op Palmzondag niet gelezen. Wel wordt gelezen waar de omslag in de psalm plaatsvindt: v. 23v. Volgens mijn Hebreeuwse bijbel (Snaith), staat vlak daarvoor: ‘Gij hebt mij geantwoord’. Dit verklaart de omslag van toon. Volgens sommigen is juist dit zinnetje echter een (latere?) toevoeging. Zie voetnoot ter plaatse in de Willibrordvertaling 1995. In de liturgische tekst ontbreekt dit zinsdeel echter ook.

Filippenzen
Op weer een andere wijze wordt de trouw van Jezus en die van God in de brief aan de christengemeente van Filippi onder woorden gebracht. Paulus wijst op het voorbeeld van Christus om de gezindheid van de gemeenschap te motiveren. En dan volgt een tekst die met de structuur van poëzie of een lied en de inhoud van een hymne, wel door Paulus geleend lijkt. Misschien wel uit het Liedboek of Gezangen voor Liturgie van deze gemeente in Filippi. In het eerste deel gaat het over de ontlediging en vernedering die Jezus ondergaan heeft tot de dood op het kruis. In het tweede deel gaat het over de verheffing en verheerlijking die hij ontvangen heeft.
In de context van de viering van Palmzondag, krijgt de tekst de kleur van de incarnatie en verrijzenis. Uit de hemel neergedaald en mens geworden, tot en met een status als slaaf die aan het kruis sterft, wordt deze mens weer verheven en krijgt hij een naam boven alle namen verheven. Dat is de Naam, met hoofdletter, als een omschrijving van JHWH.
Zo gezien is het een ‘project’ van God in zijn geschiedenis met de mensheid. JHWH zendt zijn Woord en dat Woord is mens geworden en heeft onder ons geleefd en is gestorven. Maar de trouw van JHWH is beantwoord door de trouw van de Dienaar Jezus, en diens trouw is weer beantwoord door JHWH. En Paulus maant nu zijn gemeente, op zijn manier zoals wij op onze manier bidden: ‘Onze last maakte hij tot de zijne, zijn trouw werd de onze’. Om elke week te vieren, dus!

Preekvoorbeeld

(Omwille van het passieverhaal straks [het ‘lang evangelie’] wordt op veel plaatsen geen preek gehouden. Daarom kan men zich wellicht beperken tot een korte bezinning na de evangelielezing voor de palmwijding en -processie.)

 Hoe moet Jezus zich gevoeld hebben toen hij zo enthousiast door zoveel mensen werd binnengehaald in Jeruzalem?
Aan de ene kant waarschijnlijk blij verrast zoveel mensen te zien die hem toejuichten, vol spanning uitkijkend naar wat te gebeuren stond…
Maar aan de andere kant toch ook met een klein hartje, uit vrees voor wat nog komen moest. Hij wist immers dat hij niet voor iedereen welkom was. Vroeger had hij er al over gesproken met zijn leerlingen. Hij had hen eigenlijk al voorspeld wat er met hem zou gebeuren. En zo’n fantastisch onthaal… dat deed er zeker geen goed aan.
Hij wist wat er in mensen leefde aan hoop, aan vertrouwen. Maar ook hoe wankel die gevoelens waren, omdat deze mensen verschillende verwachtingen koesterden: een profeet.., of een opstandeling.., een bendeleider.., of vooral een mens met een hart voor armen en klein volk.., of nog: iemand die duidelijk beloftes uit de oude boeken in vervulling zou brengen… Of gewoon een mooi mens – ook al de moeite!...

Maar Jezus ging toch verder, zijn eigen weg! En rondom hem zijn leerlingen. Simpele vissers. Maar enthousiast! Misschien hadden ze wel niet direct van die uitgesproken religieuze verwachtingen en zagen ze hun broodje al gebakken… (‘wie van hen zou de eerste zijn in het komende rijk?’)
Of misschien hadden ze gedurende die drie jaren ervaren dat hun Jezus iets meer, iets anders bedoelde, dingen die niet vergaan: vriendschap, liefde, gerechtigheid, iedereen gelijk, eenvoud en zachte moed.

Zo ook nu weer, bij zijn intocht in Jeruzalem. Geen machtsvertoon zoals een aanvoerder. Geen triomftocht. Enkel gezeten op een jong ezeltje, een veulen, och arme! Toch wel een sprekend beeld van zijn zachtmoedigheid. Exact wat hij hen altijd al had voorgeleefd. ‘Geweldloos verzet’ zouden we dat nu noemen.
Maar zoiets wordt niet graag gezien door machthebbers. Die manier van leven, die voorkeur voor al wie niet meetelt in de grote wereld, daar kunnen zij niet mee om. Daar kunnen ze immers niets tegen doen. Voor hen was Jezus een gevaarlijk individu!
En dus hebben ze een weg gevonden om Jezus te elimineren: infiltreren in het onmiddellijk gezelschap van Jezus! En zo is het gebeurd.
Het vervolg kennen we. We lezen het straks in het passieverhaal. Daarin zal nogmaals blijken hoe de hele geschiedenis van Jezus van Nazaret paste in het ‘project’ van God. God, die trouw is aan zijn mensen, door hem geschapen naar zijn eigen beeld, op hem gelijkend.

En wie was meer beeld en gelijkenis van God dan precies die Jezus? Tot in zijn dood op het kruis zal hij Gods trouw beantwoorden. En die trouw moest uitlopen op verrijzenis, op voltooid leven, één met zijn en onze Vader. Dat gedenken wij bij het beluisteren van het lijdensverhaal. Maar eerst stappen we mee in de stoet, met de vele mensen die Jezus verwelkomen in Jeruzalem. En in hun leven.

Palmwijding

Palmprocessie

Henk Berflo, inleiding
Guido Van Peteghem OFM, preekvoorbeeld