Homiletische hulplijnen 83 2020

Homiletische hulplijnen 83

De kracht van het verhaal

Pas wilde ik in een preek iets uitleggen. Het werd een preek met een catechetische inslag, niet zozeer gebouwd op de dynamiek van het bijbelverhaal, als wel gericht op inzicht in geloofsleer, mooi uiteengelegd in drie aspecten. Daarmee hoopte ik het de hoorders gemakkelijk te maken. Een drieslag, dat geeft structuur. Maar het is een gesloten vorm.

Ik bedoel daarmee: zo’n drieslag is een vehikel dat een ongelijkheid in zich bergt. Tevoren weet alleen de predikant wat hij ermee wil, hij moet het de hoorders uit de doeken doen, meermalen. Eerst ingeleid: straks drie aspecten, vervolgens worden ze ontvouwd, daarna nog een keer samengevat. Heb je het nu goed begrepen?

Meteen na de dienst zei een gekwalificeerde hoorder: ‘Ik was je helemaal kwijt.’ Zij had tijdens het horen een afslag genomen, zoals dat vaker gaat. Er komt een gedachte of een beeld voorbij waarmee je gedachten hun eigen gang gaan. Maar door de gesloten vorm kon zij niet meer terugkeren. In het construct vond zij geen toegang meer.

Ik herinner me voordrachten van mijn leermeester en makker Ben Hemelsoet waarin hij – geheel onnavolgbaar – ook wel eens zei: ‘Ten derde’, alsof er ooit een ten eerste of ten tweede was geweest. Bij hem was iedere schijn van ordening een vrije vorm.

Een Bijbelverhaal is van meet af gezamenlijk bezit. Het heeft net nog geklonken en echoot na in ieders oren. Het narratief staat open voor onderzoek naar vindplaatsen van het goede leven. De predikant mijdt uitgesleten paden en ontwijkt het drijfzand van een niet ethische lezing. Hij verkent afslagen die leiden naar een maximum aan betekenis, toont panoramische uitzichten, maar wijst ook op een mooie glinsterend steentje vlak voor je voeten. Hoe dan ook, het hele landschap ligt open. De hoorder kan daarin haar eigen weg vinden.

Een betoog daarentegen dwingt de hoorder tot het nemen van afgemeten stappen: een, twee, in de maat. Niet een landschap wordt doorkruist, maar een traject wordt afgelegd: van A naar B.

Ik pleit niet voor onnavolgbaarheid of vrije improvisatie. De predikant bezint zich op ieder onderdeel, op de ordening ervan en afwisselende vormen. Wat gebeurt er als ik die alinea verplaats? Als beginzin en slotzin worden verwisseld? Maar hij hoeft zich niet veel zorgen  te maken over de verbinding tussen de delen. Dat gaat niet met: daarom, want, omdat, vermits, dus. Ogenschijnlijk dienen voegwoorden de samenhang, maar ondertussen neigen zij ertoe de toegang te versperren. Ze leggen een logica op.

Preken is voor alles: vertrouwen hebben in het verhaal. Daar is het allemaal al in te vinden. Het neemt zijn loop.

drs. Klaas Touwen