Homiletische hulplijnen 53, 2015

Homiletische hulplijnen 53
Partijdig

Naast het verhaal van de Bijbel hebben we ook altijd een ander verhaal nodig. Namelijk het discours van de armen die wij in het evangelie tegenkomen als de hongerigen, dorstigen, vreemdelingen, naakten, zieken en gevangenen van Matteüs 25,35v. Zij zijn namelijk het boegbeeld van het schip der kerk.

De armen moeten hun verhaal kwijt. Dat mogelijk te maken is diaconaat. Diaconaat is dus niet: helpen waar geen helper is, want dat is veel te dramatisch en dus ook aanmatigend geformuleerd. Diaconaat is beter kijken en zien dat er wel degelijk helpers zijn. De diaken verbindt zich met de helpers en de geholpenen, die dikwijls geholpene en helper in één persoon zijn. Diaconaat is vriendschap met de armen (Hilde Kieboom), een engagement dat van meet af verbindingen tot stand brengt, in wederkerigheid.

Dat alles is homiletisch van het grootste belang. In onze naïviteit gaan wij er immers dikwijls van uit dat het handwerk van exegese en verkondiging van nature waardevrij is, objectief, onbevooroordeeld, niet vooringenomen, onpartijdig.
De genitieftheologieën van sinds eind jaren zestig (zwarte theologie, feministische theologie, bevrijdingstheologie) hebben ons echter geleerd dat die zogenaamd waardevrije en objectieve exegese in werkelijkheid de exegetische traditie is van westerse, witte, middle class mannen.
Letty Russell maakte duidelijk dat een genitieftheologie geen ‘egologie’ is, waarmee bijvoorbeeld vrouwen zich hinderlijk breed maken, maar dat deze inderdaad hinderlijke theologieën ons bewust maken van de ‘ecologie’ van de theologie. In wiens domein wordt deze theologie ontwikkeld? Wie maken hier de dienst uit?
Die ecologie noemen we tegenwoordig context. Er zijn werelddiaconale programma’s ontwikkeld om contextueel Bijbel te lezen. Daarmee worden we ons bewust van de bril die wij opzetten. Christenen van een ander continent lezen hetzelfde evangelie maar met een andere bril. Zonder bril zien wij niets. Maar met bril zien wij slechts een vertekende werkelijkheid. Dat worden wij pas vergelijkenderwijs gewaar. Daarom is de homiletiek meer gebaat met de bril van de armen dan met die van de rijken, meer gebaat bij de bril van de hongerigen en treurenden, dan bij die van wie verzadigd zijn met de lachers op hun hand.

De armen zijn het boegbeeld van de kerk. Met hen geeft de kerk zich te kennen. Waar dat niet uitdrukkelijk het geval is, zal bij gebrek de meest representatieve persoonlijkheid naar voren geschoven worden als het belangrijkste gezicht van de kerk, iemand waarmee zij zich geen buil valt, de pastor bijvoorbeeld, de nieuw te beroepen dominee die naar burgerlijke maatstaven beoordeeld wordt.
Maar niet de gevangene (www.kerkenmetstip.nl), want wie weet wat hij op zijn kerfstok heeft en hoe dat wellicht het imago van heel de geloofsgemeenschap schaadt. En ook niet de zieke, want die brengt evenzeer risico’s met zich mee, niet alleen besmettingsgevaar, maar ook misschien een levenswijze waarmee de zieke zich de ziekte zelf op de hals heeft gehaald. En ook niet de vluchteling, zolang niet boven alle twijfel verheven is dat wij hier niet te maken hebben met een economische gelukzoeker. Met dit soort rationalisaties kan de kerk al die minste broeders en zusters van Matteüs 25 ter zijde schuiven: geen eer aan te behalen.

Naast het verhaal van de Bijbel hebben wij daarom altijd ook een ander verhaal nodig. Namelijk het discours van de armen. Hun zienswijze is leidend als de Schriften open gaan. De kerk viert niet slechts zondagen door het jaar, maar staat ook stil bij de nationale ziekendag, de dag van de mantelzorger, wereldarmoededag; leest niet alleen uit het heilig evangelie maar citeert ook het jaarverslag van de voedselbank; laat zich niet alleen gezeggen door de brieven van Paulus, maar schrijft ook zelf brieven aan en voor gevangenen. Dat engagement hebben wij nodig, want niet onpartijdige objectiviteit maar de evangelische praxis is de vindplaats van het ware geloof.

Letty M. Russell, Bevrijding van de mens in feministisch perspectief. Een theologie, Baarn 1975
Hilde Kieboom, Een hart voor deze tijd. Christen zijn vandaag, Tielt 2005

Klaas Touwen