Homiletische hulplijnen 39, 2012

Homiletische hulplijnen 39

Externe bemiddeling

Nogmaals over de attitude van de predikant. Hij loopt niet alleen risico zich te verheffen ten opzichte van zijn gehoor, hij kan zich ook – routinematig – te buiten gaan ten overstaan van zijn eigen preek. Die heeft hij immers niet voor niets geschreven. Vakkundig, doordacht, belezen. En – dat brengt het lectionarium met zich mee – drie jaar geleden waren dezelfde lezingen aan de orde. Een verstandig predikant houdt archief bij, dientengevolge komen bij hergebruik sommige passages hem wel heel bekend voor...

Hoe verhoudt de predikant zich tot zijn preek? Het (postmoderne) begrippenpaar ‘interne’ versus ‘externe bemiddeling’ kan hier verheldering brengen.

Wij spreken van ‘interne bemiddeling’ als ik iets te berde breng dat tot mijn beschikking staat. Ik beheers de stof en houd haar in eigen beheer. Het evangelie, ik kan ermee lezen en schrijven. Kerk en verkondiging maken deel uit van mijn systeem. De preek is een middel dat ik kan aanwenden en toepassen. Ik verbuig en vervoeg de woorden tot ze precies zeggen wat ik wil.

We spreken van ‘externe bemiddeling’ als ik iets aandraag dat een bestaan heeft buiten mij. Het onttrekt zich aan mijn greep en begrip. Ik bedien een Woord dat groter is dan ik ben. Ondanks dat ik mijn preek zelf geschreven heb, spreekt zij mij op gevoelige punten tegen. Ik kan er niet mee doen wat ik wil, maar ben gehouden aan waar de Bijbeltekst op aanstuurt en wat het geloof wil. Als predikant ben ik mijn eerste hoorder. Ik heb verantwoording af te leggen aan een vreemde stem.

Met externe bemiddeling geeft niet alleen gezonde theologie zich te kennen, het is ook het waarmerk van echtheid in kunst, humor en liefde. Met interne bemiddeling (= instrumentalisering) daarentegen verwordt de liefde tot prostitutie, ethiek tot etiquette (de omgangsvormen van ‘ons soort mensen’), kunst tot propaganda en religie tot ideologie.

Een kunstenaar heeft zijn muze. Daar valt hij niet mee samen. Humor zet je op het verkeerde been. Liefde maakt ons afhankelijk: People who need people are the luckiest people in the world (Barbra Streisand). Wij kunnen niet geloven zonder dat dit geloof ons van ons stuk brengt. Ethiek begint daar waar het evenwicht van onze onverstoorbare gelijkmoedigheid onderuit wordt geschopt.

Violiste Isabella Faust geeft in Trouw van 18 januari antwoord op de volgende vraag: ‘Wat is uw visie op de Sonates en Partita’s van Bach?’
Dat kan en wil ik eigenlijk niet met woorden zeggen.
Lange stilte
Deze muziek is heel persoonlijk, en tegelijk heel universeel. Het voelt schizofreen om Bach te spelen: je moet je eigen persoonlijkheid helemaal uitwissen om de muziek te kunnen brengen zonder dat je hem in een bepaalde richting duwt. Zodra je in deze cyclus te veel van jezelf stopt, werkt het niet. Voor mij althans niet. Tegelijk voelt dit repertoire intiemer dan welke andere compositie ook.

Interne bemiddeling draait altijd uit op manipulatie. Externe bemiddeling wordt daar genadiglijk van weerhouden door een fundamenteel besef van eerbied en ontzag.

Klaas Touwen