Homiletische hulplijnen 20, 2009

Homiletische hulplijnen 20
Lectoraat

De lezingen die in de viering tot klinken komen, hebben hun eigen redenen. Ze mogen voor zichzelf spreken. Hun doel ligt niet in de preek die straks gehouden wordt. Dan gaat het óver de lezing. Nee, het lezen zèlf is een liturgisch akte die ertoe doet.
Maar dan moet de lezing wel tot stand komen, zich voltrekken, een gebeurtenis zijn. Hier dreigen een mate van teveel (toneel, declamatie, frikkigheid) en een mate van te weinig als de lectrix met valse bescheidenheid het allemaal te kleintjes houdt.
Het berust op een vergissing te menen dat de lezing moet worden uitvergroot en overgebracht op het gehoor. Lectoraat is geen uitdragerij. De lezing moet niet met man en macht naar ‘het volk’ toe, dat daarmee verlaagd wordt tot publiek. Nee, de beweging is precies tegenovergesteld. De lectrix heeft slechts die halve vierkante meter van en achter de ambo ter beschikking. Dáár moet het allemaal gebeuren. Heel haar attitude zal ertoe dienen dat de hoorders hun aandacht vestigen op de heilige Schrift. De gerichtheid is niet op het publiek, alsof de lectrix de woorden een kontje moet geven opdat ze daar belanden. De gerichtheid is op het boek. Daar voltrekt de lezing zich.
De lectrix zal even contact maken, haar gehoor aanzien en zeggen: ‘Lezing uit de tweede brief van Paulus aan zijn Korintiërs.’ Dan begint zij te lezen. Daar heeft zij al haar aandacht bij nodig. Met haar vinger volgt ze de regels. Het zou haar concentratie verstoren als zij telkens opkijkt om zich tot de hoorders te richten (het pikkende kip-effect). Zij richt zich op de lezing. En middels haar richten haar hoorders zich op de lezing.

Welke tools staan haar ter beschikking? Om te beginnen haar voeten. Die lezing komt niet tot stand als zij niet met beide benen stevig op de grond staat. Vervolgens haar knieën. Die moeten los zijn, niet op slot. Wie de knieën strekt, hoopt spanning op. Bij wie de knieën losmaakt, kantelt het bekken zich en komt de ademhaling lager te zitten (buikademhaling).
Tools van een geheel andere orde: verbeeldingskracht en fantasie! Een lezing roept beelden op. Daar moet de lectrix op gespitst zijn. Als de lectrix ziet wat zich in de lezing voordoet, zullen haar hoorders dat ook zien. Het omgekeerde geldt des te meer: als de lectrix het al niet ziet, zullen haar hoorders het helemaal niet zien. Dan wordt de aangegeven perikoop wel braaf voorgelezen, maar er gebeurt niets.
Het is dus belangrijk de lezing met een innerlijk oog te bezien. Bijvoorbeeld bij de lezing van het evangelie van Maria en Marta, komt de lezing pas tot stand als de lectrix consequent Marta bijvoorbeeld links van zich situeert en Maria rechts. Niet dat tijdens de lezing grote gebaren op hun plaats zouden zijn. Zeker niet. De lezing vraagt er niet om dat het verhaal wordt uitgespeeld (enscenering). Het verhaal wil slechts uit de Schrift òpgelezen worden. Maar juist daartoe is het dienstig dat de lectrix de personages wel kan plaatsen, niet alleen voor haar geestesoog, maar ook als het ware in de liturgische ruimte als mensen van vlees en bloed (visualisering).
Nogmaals: het gaat niet aan dat de lectrix iets anders doet dan ‘alleen maar’ lezen. Toch maakt het verschil voor de communicatie als je jezelf tussen deze twee vrouwen ziet staan. Schriftlezing is een gestalte van de communio sanctorum.

Wie de lezing voor zich ziet gebeuren, beleeft daar iets aan. Emoties spelen mee. Ook hierin kunnen zich een mate van teveel (geëxalteerd) en een mate van te weinig (droog) voordoen. De lezing vraagt erom doorleefd te worden, maar de particuliere emoties van de lectrix mogen haar gehoor niet in de weg staan.
Het komt aan op de attitude: ik moet uitdelen wat niet van mij is, ik moet geven waarover ik niet beschik, ik sta hier ten dienste van het Woord.

Alles wat hier gezegd is over de lectrix geldt evenzeer voor wie zondag aan zondag preekt. Verkondiging begint met lezen. En lezen is niet aangeven waarover het straks zal gaan, maar is verkondiging in zichzelf.

Voor training in het lectoraat, zie onder meer de website www.schriftlezen-neemenlees.nl

Klaas Touwen