• Versie
• Downloaden 4
• Bestandsgrootte 88.85 KB
• Aantal bestanden 1
• Datum plaatsing 6 juni 2023
• Laatst geüpdatet 6 juni 2023

Homiletische hulplijnen 103

Homiletische hulplijnen 103
Smartlap

In dit tijdschrift zijn soms preken te vinden die niet alleen woord voor woord de bijbeltekst maar ook onze gevoelens expliciteren. De predikant laat daarmee blijken dat hij weet wat onder zijn gehoor leeft. Ondertussen past het nooit, want in de brede schakering van gevoelens zit de predikant er meestal naast, Nee, je voelt je niet verdrietig, maar somber, teleurgesteld, triest, ontmoedigd, chagrijnig, eenzaam, moe.
Het is als met een verfilmd of verstript boek. Als je het boek leest, kun je daarbij je eigen beelden vormen. In de strip of in de film daarentegen zijn de beelden al ingevuld en vastgelegd. Daarom wordt dikwijls gezegd: het boek was beter. Je kon jezelf er in kwijt. Het zijn echter verschillende genres, die je niet op elkaar in mindering kunt brengen. Ook in een film laat het samenspel van visuele en auditieve elementen veel aan de verbeelding – en daarmee aan de ontroering - over. Soms doet de film het erom en zit de helft van het publiek te snotteren.
Ja, ook de preek kan larmoyant worden, net als het levenslied, dat wij sinds de jaren zestig een ‘smartlap’ noemen. Daarover doet het hardnekkig misverstand de ronde: dat de naam ‘smartlappen’ terug zou gaan op de roldoeken waarmee straatzangers sinds de zeventiende eeuw op kermissen hun gezangen over moord en doorslag aanschouwelijk maakten. Die rolliederen en roldoeken waren er wel, maar heetten nimmer ‘smartlappen’.
De oudste vermelding van ‘smartlap’ dateert van 26 oktober 1936 in De Graafschapbode. Het betreft een belediging waarvoor de 30-jarige slager A.S. terechtstond voor de Arnhemse politierechter. Hij zou een zekere D.J.v.A uitgescholden hebben voor hongerlijder, snotneus en smartlap.

Het O.M., waargenomen door mr. Graaf van Limburg Stirum, vroeg aan den beleedigde, wat of smartlap betekende. Deze wist het niet. Voelde u zich er wel door beleedigd? Getuige antwoordde bevestigend. Hoe kunt u zich nu beleedigd voelen als u niet weet wat het beteekent. Ik wil er wel voor uitkomen, dat ik het niet weet. Getuige had den indruk gekregen dat verdachte het beleedigend bedoelde. Het O.M. eischte 10 gld. boete subs. 10 dagen hechtenis. De Politierechter stemde met dezen eisch in.

In 1960 had ‘smartlap’ in een editie van De Tijd / De Maasbode al wel de betekenis van ‘sentimenteel lied. In 1973 definieerde de Winkler Prins-encyclopedie ‘smartlap’ als: ‘een ironische benaming die in de jaren zestig in zwang kwam voor wat men vroeger aanduidde met levenslied’.
Deze term ‘smartlap’ is ontstaan naar analogie van de Duitse woorden Schmachtlappen (zwijmelaar) en Schmachtfetzen (sentimenteel lied), letterlijk ‘smachtlap’. Het zijn oorspronkelijk bijnamen voor de vasten- of hongerdoek (velum templi) waarop het lijden van Christus stond uitgebeeld. Gedurende de vastentijd werd daarmee de altaarruimte aan het oog onttrokken. Zie bijvoorbeeld de vastendoek van Gurk (1458) en die van Haimburg (1504). Op woensdag in de Goede Week, als in de completen het evangelie et velum templi scissimum est medium werd gelezen – ‘Op dat moment scheurde in de tempel het voorhangsel van boven tot onder in tweeën’ (Mat. 27,51) – nam men de vastendoek weer weg.
‘Smartlap’ heeft dus via het Duits een kerkelijke herkomst, maar dat is nog geen reden om larmoyant te preken.

drs. Klaas Touwen